Moğollar

1206 yılında Cengiz Han tarafından kuruldu. Kısa zamanda her yönde genişleyerek dünyanın %22'sine yayılmış, 33 milyon km2 den fazla bir alanı kapsayan ve tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük imparatorluğu oldular. En geniş döneminde 100 milyondan fazla kişiyi topraklarında barındırıyordu. İmparatorluğun bu denli geniş olması batı ile doğuyu birleştirmiş bu sayede İpek ve Baharat yollarında ticaret yapmak güvenli olmuş ve Pax Mongolica denilen barış dönemini başlatmıştır.

• Tarihte, Asya kıtasının büyük bir kısmına sahip olup, yayıldılar.
• Memleketlerinden çıkıp da geri dönmeyenler, diğer milletler arasında eridiler.
• Bugün Moğollar, sadece Çin(5,8m) ile Rusya(1m) arasındaki Moğolistan(2,4m)’da yaşarlar.
• Dilleri Altay dillerinden olan Moğolcadır.
• Tarihteki en geniş topraklara sahip 2. imparatorluktur( 1. Britanya İmparatorluğu ).

Cengiz Han'ın teşkilâtlandırdığı Moğollarda, ahâliye ivgen, boya; obop, âile ve en küçük birliklere de Aymuğ ve Yasun denirdi. Ordu da bu usûle göre teşkilâtlanmıştı. Ulus denilen Moğol kâbile birliklerinin hepsi asker sayılırdı. Kabîleler sefere, kendi çadırları, hayvanları ve kadınları ile bir ordu gibi giderdi. Her kabîle kendini idâre ederdi. Sanat bölükleri, idârî kumanda teşkilâtları yoktu. Silâhlarını kendileri yaparlardı. İşgâl ettikleri ülkeler, merkezî bir devletten idâre edilemeyecek kadar genişledi. Siyâsî ve idârî bakımdan tecrübesiz olan Moğollar, bu yüzden çok zor duruma düştüler. Devlet kadrosunda idâreci ve vergi toplayacak memurları yok denecek kadar azdı.

Cengiz Hanın soyundan olanlar,

• Çağatay Hanlığı (1227-1370),
• İlhanlılar (1256-1353),
• Altınordu (1226-1502),
• Şeybani Hanlığı (1500-1598),
• Kırım Hanlığı'nı kurdular. 

Cengiz Hanın oğulları ve torunlarının hâkimiyeti çok kısa sürdü. Ancak İslam âlemine ve medeniyetine çok zarar verdiler. On üçüncü asırda yapılan tahribâtla, altı yüz senede nice emeklerle elde edilmiş, hattâ İslâmiyetten önce de yapılmış pek çok mîmârî eserleri, kütüphâneleri, târihin kıymetli vesikalarını, mektepleri, rasathâneleri yıktılar. Abbâsî halîfeliğinin merkezi Bağdat'ı 1257'de yıktılar. Suriye dâhil Doğu Akdeniz, Batı Anadolu kıyılarına Avrupa'da Viyana şehri civârına kadar hâkim oldular. Moğolların yenilmezliğini, Mısır Memlûkleri yıktı. Hülâgu Hân'ın ordusunu, Memlûk Sultânı Kutuz ve komutanı Baybars, 1260'da Ayn Calut'ta büyük bir bozguna uğrattı. Doğu Karadeniz'deki Haçlı kralları ve Kilikya Ermenileri ile de Memlûkler Devletine karşı anlaştılar. Anadolu'da da on üçüncü asrın ortalarından sonra Moğol vâliler söz sâhibi oldu.